Oorlog in Jemen, made in Europe.

De scheepvaartblokkade begon toen de Jemenitische regering onder leiding van Hadi op 10 april 2015 haar territoriale wateren sloot voor de commerciële en humanitaire scheepvaart, die enkel nog werd toegelaten na inspectie.

Op verzoek van deze officieel erkende Jemenitische regering keurde de Veiligheidsraad van de VN resolutie 2216 goed, die een wapenembargo oplegt tegen de Houthi’s en de aan Saleh verbonden gewapende groepen. In deze resolutie worden de staten ertoe opgeroepen vrachtzendingen met bestemming Jemen te doorzoeken en verboden producten in beslag te nemen. Daarmee is deze zeeblokkade in zekere mate een uitvoeringsmaatregel in het kader van een internationaal goedgekeurd wapenembargo. Een wapenembargo laat echter niet toe om álle vracht tegen te houden, zeker niet goederen die de burgerbevolking nodig heeft, zoals voedsel en geneesmiddelen en ook niet goederen die ook door gewapende groepen zouden kunnen worden gebruikt, zoals brandstof. De feitelijke praktijk gaat veel verder dan de opgelegde sancties, omdat de invoer van alle vracht, ook die van humanitaire en levensnoodzakelijke goederen, ernstig wordt beperkt en van tijd tot tijd zelfs volledig wordt geblokkeerd. Bovendien worden de huidige militaire operaties van de coalitie niet gedekt door resoluties van de Veiligheidsraad, al is het moeilijk een onderscheid te maken tussen haar marine-operaties ter ondersteuning van de strijd tegen de Houthi’s en de operaties in het kader van het wapenembargo.

Naast de blokkade door de Saoedische coalitie is sinds mei 2016 ook een Controle-en Inspectiemechanisme van de Verenigde Naties (UNVIM) in werking om ter handhaving van het wapenembargo te helpen bij het toezicht op het commerciële zee- en luchtverkeer. Het is de bedoeling om hiermee vertrouwen in een onpartijdig verificatieproces te bieden en op te bouwen, en tegelijkertijd te werken als toevoeging aan hetgeen wordt gedaan onder officieel toezicht van de Jemenitische regering. In Jemen gevestigde handelaars en importeurs brengen het UNVIM op de hoogte van geplande zendingen en expediteurs leggen hun inklaringsverzoeken voor bij verzending. Het UNVIM analyseert deze verzoeken en maakt zijn bevindingen over aan de Saoedische coalitiestrijdmacht en aan de indiener van het verzoek. Geeft deze analyse reden om aan te nemen dat een zending eventueel verboden items zou kunnen bevatten, dan zal UNVIM een eerste inspectie uitvoeren in internationale wateren en/of het vaartuig verzoeken koers te zetten naar Djibouti voor een tweede inspectie. Controleurs van het UNVIM zijn aanwezig bij controles op de overslag van vracht in Djibouti, Dubai, Jeddah en Salalah. Dit mechanisme had weliswaar kunnen leiden tot een evenwichtiger handhaving van het embargo, maar heeft de Saoedische coalitie niet ingeperkt bij haar eigen operaties.

foto: Rod Waddington from Kergunyah, Australia [CC BY-SA 2.0]

Aangezien de Jemenitische coalitie geen eigen schepen meer heeft, ligt de operationele leiding van de blokkade in de praktijk bij de marine van de VAE en van Saoedi-Arabië. De sterkste deelname is die van de marine van de VAE, waarnaast ook de Saoedische marine onafgebroken actief is terwijl andere leden van de coalitie op minder regelmatige basis meedoen. De feitelijke samenstelling van de zeeblokkade is niet bekend, al is er wel op waarnemingen gebaseerde informatie over. EUArms heeft video-bewijsmateriaal gevonden van inspecties uitgevoerd door Saoedische- en VAE-schepen1. De VAE gebruiken ook hun militaire basis in Assab voor de blokkade en verschillende schepen van de VAE zijn waargenomen op satellietbeelden.2 Van Egypte is bekend dat het in 2015 vier oorlogsbodems heeft uitgestuurd en bleef deelnemen aan de blokkade. Bahrein stuurde in 2017 zijn fregat.

Deze blokkade kreeg ook enige steun van oorlogsschepen van de VS, al doen de VS niet officieel mee aan de Saoedische coalitie. De officiële reden is ondersteuning voor de handhaving van het wapenembargo tegen de Houthi’s. Ook andere westerse militaire vaartuigen zijn opgetreden om dit embargo te handhaven. Zo heeft een Australisch oorlogsschip in februari 2016 een vissersschip met een lading wapens aan boord onderschept.3.

Naast hun deelname aan de zeeblokkade ondersteunen oorlogsbodems van de door de Saoedi’s geleide coalitie ook landoperaties met artillerievuur en fungeren ze als platform voor landingen met amfibievaartuigen. Omdat de omvangrijkste landstrijdkrachten aan de zuidelijke en westelijke kust van Jemen worden aangevoerd of gesteund door eenheden van de VAE hebben de marine-eenheden van de Emiraten een belangrijke rol in deze ondersteuningsoperaties vanuit de zee. Ook andere schepen van de coalitie hebben deelgenomen aan gevechten langs de kustlijn. Zo zijn Egyptische en Saoedische oorlogsbodems waargenomen bij beschietingen van Houthi-strijdkrachten bij de inname van Aden in 2015.4

De Saoedische marine opereert vanuit haar eigen thuisbases. De belangrijkste basis van de Saoedi’s voor operaties van hun marine in de Rode Zee is Jeddah. De VAE hebben een aantal militaire bases en steunpunten gevestigd. Hun belangrijkste militaire basis, met een militaire luchthaven en een haven, werd in de lente van 2015 gevestigd in Assab, Eritrea. Assab doet dienst als de belangrijkste operationele basis voor de marine en de luchtmacht van de VAE nabij Jemen en als logistieke spil voor hun landstrijdkrachten. Op deze basis hebben de VAE 60000 Jemenitische strijders opgeleid voor deelname aan militaire operaties en om het nieuwe Jemenitische leger te vormen. De operatie in 2015 om Aden in te nemen werd vanuit Assab uitgevoerd. Het was ook het lanceerplatform om de eilanden van Jemen in de Rode Zee in te nemen en het dient nog steeds als bevoorradingslijn en uitvalsbasis voor landstrijdkrachten naar Jemen. De VAE hebben ook militaire bases opgericht in verschillende gebieden in Somalië: in Bossaso (Somaliland) en Berbera (Puntland), waar het havenbedrijf wordt geleid door het Emirati logistiekbedrijf DP World. Verder hebben zij een militaire basis gevestigd op Perim Island, middenin de Straat van Bab al Mandab en besturen zij de havens van Aden, Mukalla en Mocha in Jemen. Via deze bases en verschillende bases in Jemen zelf hebben de VAE een sterke militaire voetsteun ontwikkeld om de zeeroutes langs Jemen te controleren en om de militaire operaties in Jemen te ondersteunen.

De Saoedische marine

De Saoedische militaire vaartuigen zijn allemaal in andere landen in Europa of de VS gebouwd. De Koninklijke Saoedische Marine gebruikt de volgende in Europa gebouwde schepen:

3 Al Riyadh-klasse fregatten

the silhouette of an Al Riyadh-class frigate

Deze werden in Frankrijk gebouwd door DCN, Lorient (inmiddels Naval Group) en afgeleverd in 2002-2004.

4 Al Madinah-klasse fregatten

the silhouette of an Al Madinah-class frigate

Deze fregatten hebben de Rode Zee als thuisbasis. Ze werden gebouwd bij het Arsenal de Marine, Lorient (later DCN en nu Naval Group) en CNIM, La Seyne in 1985 en 1986. Eén van deze fregatten werd in Jemenitische wateren aangevallen.13

3 Sandown-klasse mijnenjagers

the silhouette of an Sandown-class frigate

Deze werden in het VK gebouwd door Vosper Thornycroft, Woolston (nu een deel van BAE Systems Maritime) en afgeleverd tussen 1991 en 1997.

2 Boraida-klasse bevoorradingstankers

the silhouette of an Boraida-class frigate

Deze werden gebouwd door CN La Ciotat (Frankrijk) en afgeleverd in 1984 en 1985. Eind jaren 2000 werden beide schepen opnieuw in Frankrijk gerenoveerd.14

Saoedi-Arabië bestelde ook nieuwe oorlogsbodems in Europa. Bij Navantia werden 5 korvetten besteld die in Cádiz, Spanje, worden gebouwd. De eerste zal eind 2019 worden afgeleverd.15 In 2015 heeft het Saoedische ministerie van Binnenlandse Zaken bovendien meer dan honderd schepen voor zijn kustwacht besteld bij Lürssen. Informatie over het totaal aantal bestelde vaartuigen varieert al naar gelang de geraadpleegde openbare bronnen. Lürssen had al 15 vaartuigen afgeleverd vóór de Duitste uitvoerstop naar Saoedi-Arabië.16 Als onderdeel van dit contract werd de bouw van 79 kleinere schepen onder-aanbesteed bij de Franse scheepswerf Couach. Deze werden afgeleverd tussen 2016 en 2018.17 Voorts bestelde Saoedi-Arabië ook 3 Combattante FS56 Stealth snelle aanvalsvaartuigen voor de Libanese marine, ontwikkeld door de Franse scheepswerf Constructions Mécaniques de Normandie (CMN), maar omdat de betrekkingen met Libanon zijn verzuurd zal Saoedi-Arabië deze schepen voor de eigen marine gebruiken.

Ook de in de VS gebouwde schepen van de Saoedische marine bevatten militaire uitrusting van Europese oorsprong. De vier in de VS gebouwde Badr-klasse korvetten en negen Al Sadiq-klasse patrouilleboten hebben 76mm OTO Melara wapensystemen uit Italië aan boord (OTO Melara is nu gefuseerd met Leonardo), 2 stuks Oerlikon 20mm luchtverdedigingsgeschut en ze gebruiken MTU dieselmotoren.

Oorlog in Jemen, made in Europe

De zeeblokkade en marine-operaties

Militair materieel van Europese oorsprong

Marine van de Verenigde Arabische Emiraten

De Saoedische marine

Voetnoten